Aktualności z Oświaty 2020

  • PORADNIA PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNA

Uczeń z dysfunkcją wzroku- realizacja kształcenia specjalnego w szkole

W pracy z uczniem z wadą wzroku w szkole należy wyjść od poznania diagnozy okulistycznej we wszystkich jej aspektach oraz wypływu zaburzeń widzenia na codzienne funkcjonowanie dziecka i wynikające z niego ograniczenia w nauce. Dlatego też, możliwości wzrokowe każdego ucznia należy rozpoznać indywidualnie.

Jedną z niepełnosprawności dziecka ujętych w przepisach MEN są istotne problemy ze wzrokiem. Uczeń niewidomy lub słabowidzący na mocy Rozporządzenia MEN z dnia Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych uzyskuje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. W orzeczeniu zespół formułuje diagnozę i zalecenia do pracy z dzieckiem. Sposoby organizacji procesu edukacyjnego wynikają z ustaleń zawartych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Uczniowie i dzieci z wadą wzroku realizują podstawę programową kształcenia ogólnego, ale proces kształcenia wymaga odpowiedniego dostosowania warunków kształcenia do ich możliwość wzrokowych, percepcyjnych i tempa uczenia się. Nauczyciele i specjaliści pracujący z dzieckiem lub uczniem z dysfunkcją wzroku opracowują jego wielospecjalistyczną ocenę, która uwzględnia w szczególności:

1) indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, mocne strony, predyspozycje, zainteresowania
i uzdolnienia ucznia,

2) w zależności od potrzeb, zakres i charakter wsparcia ze strony nauczycieli, specjalistów,

3) przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu ucznia, w tym bariery i ograniczenia utrudniające funkcjonowanie i uczestnictwo ucznia w życiu przedszkolnym lub szkolnym oraz efekty działań podejmowanych w celu ich przezwyciężenia.

Dokonana przez zespół wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia, uwzględniająca diagnozę i wnioski sformułowane na jej podstawie oraz zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego ucznia z wadą wzroku stanowią podstawę do sformułowania Indywidualnego programu edukacyjno - terapeutycznego, który zgodnie z podanym wcześniej rozporządzeniem MEN dotyczącym organizacji kształcenia specjalnego w § 6.1. zawiera: zakres i sposób dostosowania odpowiednio programu oraz wymagań edukacyjnych, zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem ukierunkowane na poprawę funkcjonowania ucznia oraz wzmacnianie jego uczestnictwa w życiu przedszkolnym lub szkolnym, formy i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, działania wspierające rodziców ucznia, zajęcia rewalidacyjne oraz inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia, zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami ucznia, dostosowanie warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia, w tym w zakresie wykorzystywania technologii wspomagających to kształcenie, wskazanie o potrzebie zorganizowania zajęć w grupie do 5 uczniów po dokonaniu przez zespół nauczycieli wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania dziecka/ucznia.

W pracy z dzieckiem z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego istotna jest praca rewalidacyjna uwzględniająca rodzaj jego niepełnosprawności. Rozporządzenie MEN z dnia 28 marca 2017 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół wskazuje, iż tygodniowy wymiar godzin rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych w każdym roku szkolnym wynosi po 2 godziny na ucznia. Godzina zajęć rewalidacyjnych trwa 60 minut, podstawą prawną jest w tej kwestii Rozporządzenie MEN z dnia 17 marca 2017 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli.

Ogólnym celem kształcenia uczniów z wadą wzroku jest ich maksymalny rozwój, przygotowanie do pełnienie ról społecznych (zawodowej i rodzinnej), życia społecznego i kulturalnego w integracji ze środowiskiem pełnosprawnych. Dlatego też, cele rewalidacyjne eksponują w ich przypadku:

- maksymalną aktywność i usamodzielnienie uczniów,

- rozbudzenie potrzeb i aspiracji z jednoczesną oceną realnych możliwości,

- systematyczna korektę wad i zaburzeń organizmu,

- usprawnienie zachowanych funkcji organizmu i możliwości psychofizycznych(Dziubański R., Model pracy z uczniem niewidomym lub słabowidzącym, W: Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały dla nauczycieli, MEN 2010, s. 142).

W ramach zajęć rewalidacyjnych dla uczniów z dysfunkcją wzroku w programie należy uwzględnić w szczególności rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, jak podaje wyżej cytowane rozporządzenie § 6.2. w przypadku ucznia niewidomego jest to nauka orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Brailleʼa lub innych alternatywnych metod komunikacji.

Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z dnia 3 sierpnia 2017 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych – wymagania edukacyjne dostosowuje się do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – na podstawie tego orzeczenia oraz ustaleń zawartych w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym. Nakłada to na nauczyciela uwzględnianie wpływu zaburzeń rozwojowych w tym przypadku – uszkodzenia widzenia na naukę i funkcjonowanie ucznia. Dlatego też, konieczne jest indywidualizowanie warunków pracy na zajęciach lekcyjnych polegające m.in. na dostosowaniu otoczenia i pomocy dydaktycznych. Odpowiednia organizacja miejsca pracy ucznia z wadą wzroku powinna m.in. zapewniać: zastosowanie właściwego oświetlenia ogólnego (zgodnie z zaleceniem lekarza - pełne światło, półcień, światło wspomagające); zapewnienie kontrastów barwnych na stanowisku pracy ucznia dla umożliwienia lepszej orientacji (np: tablica powinna być kontrastowa w stosunku do elementu piszącego, drzwi w kolorze kontrastowym w stosunku do ścian, a klamka w stosunku do drzwi, kontrastujące z tłem wyłączniki prądu), wprowadzenie oznaczeń na ciągach komunikacyjnych - uczniom słabo widzącym pomaga, gdy pierwszy i ostatni stopień schodów oznaczony jest kontrastowym kolorem, na podłogach pomocne mogą się okazać tzw. szlaki komunikacyjne utworzone przy zastosowaniu innego rodzaju faktury czy innego koloru, na dużych przeszklonych powierzchniach (np. drzwiach) na wysokości oczu nakleić lub namalować wyraźny element graficzny, stosować powiększone numery klas lekcyjnych i inne napisy (najlepiej umieszczone na poziomie wzroku). Ważne jest zachowanie stałego porządku w otoczeniu ucznia (np. krzesła powinny być dosunięte do stolików, szuflady i drzwiczki szafek zamknięte), drzwi wejściowe albo zawsze zamknięte albo całkowicie otwarte, zawsze należy informować ucznia o każdej zmianie (Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały dla nauczycieli, MEN 2010, s.134-135).

Aby uczeń niewidomy mógł w pełni uczestniczyć w lekcji, powinien mieć możliwość, tak często jak tylko się da, poznawania zjawisk, przedmiotów wszystkimi dostępnymi zmysłami. Ponadto proces poznawania powinien być wsparty komentarzem nauczyciela. Dlatego też istotna jest dobra komunikacja w klasie, a szczególnie precyzyjny sposób udzielania informacji i instrukcji przez nauczyciela, tak aby był w pełni zrozumiały dla uczniów z niepełnosprawnością wzrokową. Bardzo ważne są również wszelkie dodatkowe komentarze nauczyciela i widzących uczniów dotyczące sytuacji i zdarzeń, które mogą być niezauważone przez osoby z niepełnosprawnością wzroku. Konieczne jest, aby testy i wszelkie materiały dostosowane były do percepcyjnych możliwości uczniów z dysfunkcją wzroku nie tylko pod względem formy, ale często również pod względem treści. Każdy uczeń ze znacznie osłabionym widzeniem wymaga indywidualnego dobrania odpowiedniej wielkości czcionki, kontrastu, najlepszych dla jego możliwości percepcyjnych. Uczniowie korzystający z dobrze dobranych do ich potrzeb technologii asystujących potrafią komunikować się, pozyskiwać informacje, przygotowywać prace domowe na poziomie nie odbiegającym od widzących rówieśników. Technologie sprawiły, że komunikacja osób widzących i niewidomych jest dziś dużo szybsza i łatwiejsza, jak również bardzo często nie wymusza konieczności znajomości brajla przez nauczycieli (Paplińska M., Indywidualizacja
w nauczaniu uczniów niewidomych i słabowidzących, 19.11.2015, http://www.trakt.org.pl,).

Nauczyciel pracujący z uczniem niewidomym lub słabo widzącym powinien wiedzieć o potrzebie i umożliwić uczniowi korzystanie ze specjalistycznych pomocy, ułatwiających mu funkcjonowanie, mogą to być: pomoce wspomagające poruszanie się (laski, urządzenia do wykrywania przeszkód i inne), sprzęt oświetleniowy (lampy, latarki), pomoce optyczne wspomagające wzrok (lupy, lunetki, folie optyczne, filtry koloru, filtry kontrastowe i inne), urządzenia służące do czytania i pisania (maszyny brajlowskie, notatniki brajlowskie i mówiące, syntezatory mowy), urządzenia liczące (liczydła, kalkulatory), pomoce do pisania i rysowania (tabliczki i rysiki brajlowskie, zeszyty z pogrubiona liniaturą, linijki), urządzenia służące do rejestrowania i odtwarzania informacji (magnetofony, radiomagnetofony, dyktafony), inne (podpórki pod książki, okienka) (Jak organizować edukację uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi? Przewodnik, MEN, Warszawa 2010, s. 26). Umiejętne i zasadne ocenianie uczniów z dysfunkcją wzroku powinno uwzględniać nie tylko prezentowaną prze ucznia wiedzę czyli efekt uczenia się, ale także możliwości dziecka i włożony przez niego wysiłek. Z uwagi na wolne tempo pracy wzrokowej należy wydłużać limit czasu przeznaczonego na pisanie np: sprawdzianów. Przy ocenie prac pisemnych nie powinno brać się pod uwagę strony graficznej pisma, w sytuacjach uzasadnionych można zastąpić pracę pisemną ustną formą wypowiedzi. Uczniom, którzy biegle piszą na komputerze, można pozwolić sporządzać prace pisemne przy jego pomocy. (Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały dla Nauczycieli, MEN 2010, s.143-134). Należy pamiętać, iż ocena jest również element motywujący do dalszej nauki. W pracy z uczeniem można wprowadzić elementy oceniania kształtującego, tak aby znane mu były m.in. cele lekcji i oczekiwania nauczyciela.

Uczniowie niewidomi lub słabowidzący na mocy orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na posiadana niepełnosprawność maja prawo przystąpić do sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych w warunkach i formach dostosowanych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych, co regulują wytyczne Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Zakres umiejętności i wiadomości objętych egzaminem dla uczniów niewidomych i słabowidzących, realizujących podstawę programową, określają standardy wymagań egzaminacyjnych. Zapewnienie określonych warunków organizacyjnych i dostosowanie arkuszy egzaminacyjnych umożliwi uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w tym przypadku z uwagi na zaburzenia widzenia wyrównanie szans edukacyjnych. Zadania oparte o elementy wizualne należy zastąpić alternatywnymi o tym samym stopniu trudności i tak samo punktowanymi (Paplińska M., Dziecko z niepełnosprawnością wzrokową na progu szkoły – przygotowania, możliwości i realne wsparcie. W: Gorajewska D. (red.) Wspomaganie dziecka z niepełnosprawnością w rodzinie i szkole. Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Warszawa 2008, s. 138).Uczniom z dysfunkcją wzroku przysługuje dodatkowy czas na egzaminach państwowych. Obecność tyflopedagoga, możliwość korzystania z dodatkowych urządzeń technicznych typu maszyna do pisania pismem Braille’a lub dostosowany komputer, korzystanie z przyborów optycznych – to jedne z obowiązujących standardów określających zasady organizowania i przeprowadzania egzaminów. Rada pedagogiczna, spośród możliwych sposobów dostosowania warunków i form przeprowadzania egzaminu wskazuje sposób lub sposoby dostosowania warunków lub form przeprowadzania egzaminu indywidualnie dla danego ucznia lub absolwenta szkoły.

Sukces edukacyjny ucznia z dysfunkcja wzroku zależy od wielu czynników nie tylko od stopnia uszkodzenia wzroku, ale także od sprawności funkcjonowania pozostałych zmysłów, zwłaszcza dotyku i słuchu, poziomu inteligencji, a także cech osobowościowych. Nie bez znaczenia są również istniejące w rodzinie, szkole i najbliższym otoczeniu warunki ułatwiające dzieciom wszechstronny rozwój i proces nauki.

 

  • autor: opracowanie mgr Monika Stenzel pedagog, tyflopedagog, doradca zawodowy

Wstecz