Miejsca pamięci

Łopatki Polskie - Miejsce pamięci w dawnej piaskowni- pomnik poświęcony nieznanej dokładnie liczbie osób, które w tym miejscu Niemcy rozstrzelali w 1939 roku. Różne źródła podają liczbę zabitych na 800-10000. Twórcy pomnika przyjęli najbardziej prawdopodobną liczbę około 2500 pomordowanych.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Pomnik w piaskowni w Łopatkach Polskich

Książki - Miejsce pamięci w dawnej piaskowni - pomnik poświęcony pamięci 58 Polaków rozstrzelanych w tym miejscu przez Niemców we wrześniu 1939 roku. Drugie po Łopatkach największe miejsce masowych mordów w gminie Książki.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Pomnik w piaskowni w Książkach

Kurkocin - Miejsce pamięci- w 1939 roku Niemcy zamordowali w tym miejscu około 500 osób, głównie mieszkańców powiatu wąbrzeskiego.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Miejsce pamięci w Kurkocinie, fotografia z lat 60-tych XX wieku

Małe Radowiska - Kurhany - prawdopodobnie najstarsze w okolicy ślady bytności człowieka, miejsca pochówku z przed 1200-1000 lat p.n.e.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Jeden z kurhanów w Małych Radowiskach
  • Kurhany w Małych Radowiskach

Mgowo - Miejsce pamięci- w tym miejscu 3. listopada 1939 roku Niemcy zamordowali 14 mieszkańców Wiewiórek.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Miejsce pamięci w Mgowie

Nielub - Miejsce pamięci - pomnik ku czci ośmiu mieszkańców Wąbrzeźna zabitych w tym miejscu przez Niemców w 1939 roku.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Miejsce pamięci w Nielubiu

Nielub - Cmentarz rodowy - w lesie niedaleko dworu znajduje się cmentarz rodziny von Vogel. Do dziś zachowały się jedynie murowane części podziemne grobów oraz ozdobne krzewy wokół.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Widok na pozostałości nadziemnej części cmentarza rodowego w Nielubiu
  • - Wnętrze jednej z komór grobowych na cmentarzu w Nielubiu

Uciąż - Miejsce pamięci- w tym miejscu 20. września 1939 roku Niemcy zamordowali Stanisława Ratynę. Twórcy pomnika upamiętnili również żołnierzy poległych w walce o wieś.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Miejsce pamięci w Uciążu

Książki - Cmentarz żołnierzy radzieckich - zbiorowa mogiła i pomnik poświęcony pamięci 138 żołnierzy Armii Czerwonej, którzy zginęli wyzwalając Książki spod niemieckiej okupacji. Najcięższe walki trwały w tym miejscu pod koniec stycznia 1945 roku- Niemcy zaciekle bronili ważnej linii kolejowej.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Cmentarz żołnierzy Radzieckich w Książkach
  • Pomnik na cmentarzu żołnierzy Radzieckich w Książkach

Dębowa Łąka - Pomnik Niepodległości- w pierwotnej formie wzniesiony w 1929 roku, następnie w 1939 roku zniszczony przez Niemców. Został odbudowany w 1988 roku dzięki staraniom mieszkańców gminy Dębowa Łąka.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Pomnik niepodległości w Dębowej Łące

Pływaczewo - Pomnik Władysława Klimka - ustawiony ku czci posła na sejm, wójta, społecznika Władysława Klimka rozstrzelanego przez Niemców w piaskowni w Łopatkach.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Pomnik Władysława Klimka w Pływaczewie

Ryńsk - Polskie schrony bojowe - wybudowane w 1939 roku, zachowane bez wyposażenia

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Jeden ze schronów w Ryńsku

Sosnówka - Pomnik druha Alojzego Behringa - w tym miejscu 28 marca 1974 roku zginął tragicznie przy gaszeniu pożaru lasu druh Alojzy Behring, członek Zakładowej Ochotniczej Straży Pożarnej "ERG" z Wąbrzeźna.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Pomnik druha Alojzego Behringa w Sosnówce

Zapomniane cmentarze w Gminie Książki

Poniżej znajduje się główna mapa, na której oznaczono zapomniane cmentarze na terenie Gminy Książki.

Pod mapą umieszczono zestawienie z podziałem na miejscowości, przy których znajduje się odnośnik do numeru na głównej mapie.

 

Na terenie gminy Książki znajduje się 14 opuszczonych, zniszczonych cmentarzy- ewangelickich, baptystycznych, cholerycznych oraz jeden rodowy. Ich powierzchnia wynosi od 600m2 do 3200m2, a liczba nagrobków od 1 do 70. Cmentarze zachowane są w zróżnicowanym stanie- od całkowitego zarośnięcia przez gęste zarośla, po równomierne obrośnięcie starodrzewem, od zachowania pojedynczych resztek nagrobków, po czytelne tablice i resztki ogrodzenia.

 

•    Cmentarze ewangelicko- unijne- 10 cmentarzy na terenie gminy, łącznie znajdowało się na nich 356 nagrobków, najwięcej cmentarzy ewangelicko- unijnych znajduje się w Osieczku- 4
•    Cmentarze baptystów- 1 cmentarz w Książkach- tu znajdowała się kaplica baptystów, na cmentarzu znajdowały się 34 nagrobki
•    Cmentarze choleryczne- 2 cmentarze w Książkach i Łopatkach, łącznie znajdowało się na nich 101 nagrobków
•    Cmentarz rodowy- 1 cmentarz w Łopatkach, mieścił 1 nagrobek

8Da399Ln2THMMAAAAASUVORK5CYII=

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Brudzawki

Qlf+Wzmd5nNrbBVuqTYaLK6f8DkzDQTUxnmlxc5KV8Qakn6+0My1ES6j99rcPdQ4fBoh5JTwK1VMQNLsjvlY27uHXuJiAP+ANyRtGYP96hyAAAAAElFTkSuQmCC

 

 

Cmentarz ewangelicko - unijny

Cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku, położony w pobliżu starej szkoły. Na powierzchni ok. 1800m2 znajduje się ok. 70 nagrobków. Jeden z nich ma czytelną tablicę nagrobną – 30 czerwca 1887r. został tam pochowany 35- letni właściciel ziemski – August Neske. Kilka innych nagrobków jest częściowo zachowanych, jednak teren cmentarza porastają gęste zarośla.  Jest to jeden z nielicznych cmentarzy w naszej gminie, na którym zachowały się murowane słupki ogrodzeniowe oraz niekompletne ogrodzenie jednego z nagrobków.

Cmentarz oznaczony na głównej mapie numerem 1

 

 

Hier ruhet in Gott

Der Besitzer

AUGUST NESKE

geb. d. 28 April 1852

Gest. d. 30 Juni 1887

In Alter von 35 Jahren

2 Monaten 2 Tagen

Auf frohes Wiedersehen

 

Tu spoczywa w Bogu

Właściciel ziemski

AUGUST NESKE

ur. 28 kwietnia 1852

zm. 30 czerwca 1887

w wieku 35 lat

2 miesięcy 2 dni

Do miłego zobaczenia

 

 

 

 

 

 

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • BRUDZAWKI
  • Murowane słupki bramy cmentarza, jeden z metalowym krzyżem
  • Metalowa tablica nagrobna Augusta Neske

Książki

 

 

eR5Rm8ydftQAAAABJRU5ErkJggg==

Cmentarz choleryczny

Cmentarz z drugiej połowy XIX wieku, położony przy ulicy Okrężnej. Na powierzchni ok. 2000 mznajduje się 36 nagrobków. Jeden ma czytelna tablicę – została tam pochowana 29 – letnia Elizabeth Gürke. Około 10 nagrobków jest częściowo zachowanych, cmentarz porastają niskie krzewy i trawa. Jest to jeden z nielicznych cmentarzy na terenie naszej gminy, z zachowanym murowanym słupkiem ogrodzeniowym oraz studnią.

 

Hier ruhet in Gott

Meine geliebte Frau

Elizabeth Gürke geb. Ewert

*12 3 1900

+24 9 1929

Nur einen Trost im Leid es geben kann Die ich geliebt się ging mir nur uoran

 

Tu spoczywa w Bogu

Moja ukochana żona

Elizabeth Gürke zd. Ewert

*12 3 1900

+24 9 1929

Jedynym pocieszeniem w smutku jest to, że mogłem Cię kochać

 

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Zarośnięte nagrobki na cmentarzu cholerycznym w Książkach
  • Murowany słupek ogrodzeniowy i pozostałości studni na cmentarzu cholerycznym w Książkach
  • Murowany słupek ogrodzeniowy i pozostałości studni na cmentarzu cholerycznym w Książkach

Cmentarz ewangelicko-unijny

Cmentarz prawdopodobnie z XIX wieku, położony około 150 metrów od szosy w kierunku Rywałdu. Na powierzchni 2500m2 częściowo zachowały się dwa nagrobki, ich pierwotna liczba nie jest znana. Jest to jeden z najgorzej zachowanych cmentarzy naszej gminy, cały jego teren porośnięty jest gęstymi krzakami.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Jeden z dwóch nagrobków zachowanych na cmentarzu ewangelicko- unijnym w Książkach

Cmentarz baptystów

Cmentarz z początku XX wieku, położony przy dzisiejszej ulicy Świerkowej. Służył miejscowym baptystom posiadającym swoją kaplicę przy dzisiejszej ulicy Wierzbowej. Na powierzchni 2500m2 znajdowały się 34 nagrobki, z czego niektóre zachowały się do dziś. Na cmentarzu nie zachowała się żadna tablica nagrobna, cały obszar porośnięty jest gęstą roślinnością.

 

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Kaplica baptystów w Książkach, prawdopodobnie dawna pocztówka
  • Jeden z nagrobków, z zachowaną przewróconą podstawą pod tablicę
  • Widok ogólny na cmentarz

Łopatki

cQJkqpFnC5tYGDx8+QJKGpGnIeNLHC6zSf4VkRYjtLjAt7dmaonxnx12UtupzelrwvyQMdzCV0F1eAAAAAElFTkSuQmCC

 

 

Cmentarze: choleryczny, rodowy i ewangelicko- unijny, oznaczone na głównej mapie numerami 5, 6, 7

Cmentarz choleryczny

 

Cmentarz z drugiej połowy XIX wieku, położony ok. 100 m od szosy w kierunku Łopatek. Na 600m2 mieściło się 65 nagrobków z czego ok. 20 zachowało się częściowo do dziś. Zachowały się 3 tablice nagrobne, z czego jedna jest w całości czytelna. Jest to jeden z niewielu cmentarzy z zachowanym metalowym krzyżem, pod którym regularnie palą się znicze.

 

Hier ruhet in Gott

Unsere herzensgute

Mutter Schwigerin u Grossmutter Tochter Schwigertochter Schwester

Ottilie Gahr geb. Fagien

*12.5.1884

+16.9.1933

Wie du geliebt uns allezeit Vergilt dir Gott Ewigkeit.

 

Tu spoczywa w Bogu

Nasza dobrego serca

 Matka Szwagierka Babcia Ciotka Córka Synowa Siostra

Ottilie Gahr zd. Fagien

*12.5.1884

+16.9.1933

Jak Ty nas miłowałaś, tak Bóg umiłuje Ciebie na wieczność.

 

Hier ruhet in Gott

Maria Rotzoll

1855 – 1916

Tu spoczywa w Bogu

Maria Rotzoll

1855 – 1916

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Płyta nagrobna Ottilie Gahr na cmentarzu cholerycznym w Łopatkach
  • Metalowy krzyż i połamana płyta nagrobna na cmentarzu cholerycznym w Łopatkach
  • Metalowy krzyż i połamana płyta nagrobna na cmentarzu cholerycznym w Łopatkach

Cmentarz rodowy

Cmentarz założony w połowie XIX wieku przez nieznanego z imienia Jankowskiego, położony ok. 100 metrów od szosy w kierunku Wąbrzeźna, za gospodarstwem nr 89. Na powierzchni 1200m2 znajdował się jeden nagrobek, ekshumowany w 1890 roku. Szczątki Jankowskiego przeniesiono wtedy do Poznania, gdzie prawdopodobnie mieszkała jego rodzina. Do dziś po środku cmentarza zachowało się zagłębienie terenu, obsadzone starodrzewem, gdzie prawdopodobnie znajdowało się miejsce pochówku.

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Widok ogólny cmentarza rodowego w Łopatkach od strony szosy Książki- Wąbrzeźno

Cmentarz ewangelicko - unijny

Cmentarz z początku XX wieku, położony przy szosie w kierunku Wąbrzeźna, obok gospodarstwa nr 23. Na powierzchni ok. 3200m2 znajdowały się 24 nagrobki. Część z nich zachowała się do dziś, na trzech z nich zachowały się tablice nagrobne, niestety słabo czytelne. Ewenementem  tego cmentarza jest przyczepiona do jednego z nagrobków zalaminowana kartka z treścią tablicy nagrobnej. Na cmentarzu został ustawiony stary drewniany krzyż z cmentarz parafialnego w Łopatkach.

 

Erdmann ( Lopatki)

 

Johanna (1), Karl (2)

Robert (3)

 

-Ruhet in Frieden-

 

Deine Tochter (1) Enklin (2) und

Schwester (3)

Johanna Wendel (Deutschl.)

 

Deine Enkel (1), Urenkel (2) und

Nichten (3)

Heide und Ingrid Wendel

(Deutschl.)

Erdmann ( Łopatki)

 

Johanna (1), Karl (2)

Robert (3)

 

Spoczywają w pokoju -

 

Wasza córka (1), wnuczka (2) i

siostra (3)

Johanna Wendel (Niemcy)

 

Wasz wnuk (1), prawnuk (2) i

siostrzenice/ bratanice (3)

Heide i Ingrid Wendel

(Niemcy)

  • autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
  • Widok ogólny cmentarza ewangelicko- unijnego w Łopatkach
  • Drewniany krzyż i zalaminowana kartka w miejscu tablicy nagrobnej na cmentarzu ewangelicko- unijnym w Łopatkach
  • Drewniany krzyż i zalaminowana kartka w miejscu tablicy nagrobnej na cmentarzu ewangelicko- unijnym w Łopatkach

Łopatki Polskie