Łopatki Polskie - Miejsce pamięci w dawnej piaskowni- pomnik poświęcony nieznanej dokładnie liczbie osób, które w tym miejscu Niemcy rozstrzelali w 1939 roku. Różne źródła podają liczbę zabitych na 800-10000. Twórcy pomnika przyjęli najbardziej prawdopodobną liczbę około 2500 pomordowanych.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Książki - Miejsce pamięci w dawnej piaskowni - pomnik poświęcony pamięci 58 Polaków rozstrzelanych w tym miejscu przez Niemców we wrześniu 1939 roku. Drugie po Łopatkach największe miejsce masowych mordów w gminie Książki.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Kurkocin - Miejsce pamięci- w 1939 roku Niemcy zamordowali w tym miejscu około 500 osób, głównie mieszkańców powiatu wąbrzeskiego.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Małe Radowiska - Kurhany - prawdopodobnie najstarsze w okolicy ślady bytności człowieka, miejsca pochówku z przed 1200-1000 lat p.n.e.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Mgowo - Miejsce pamięci- w tym miejscu 3. listopada 1939 roku Niemcy zamordowali 14 mieszkańców Wiewiórek.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Nielub - Miejsce pamięci - pomnik ku czci ośmiu mieszkańców Wąbrzeźna zabitych w tym miejscu przez Niemców w 1939 roku.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Nielub - Cmentarz rodowy - w lesie niedaleko dworu znajduje się cmentarz rodziny von Vogel. Do dziś zachowały się jedynie murowane części podziemne grobów oraz ozdobne krzewy wokół.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Uciąż - Miejsce pamięci- w tym miejscu 20. września 1939 roku Niemcy zamordowali Stanisława Ratynę. Twórcy pomnika upamiętnili również żołnierzy poległych w walce o wieś.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Książki - Cmentarz żołnierzy radzieckich - zbiorowa mogiła i pomnik poświęcony pamięci 138 żołnierzy Armii Czerwonej, którzy zginęli wyzwalając Książki spod niemieckiej okupacji. Najcięższe walki trwały w tym miejscu pod koniec stycznia 1945 roku- Niemcy zaciekle bronili ważnej linii kolejowej.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Dębowa Łąka - Pomnik Niepodległości- w pierwotnej formie wzniesiony w 1929 roku, następnie w 1939 roku zniszczony przez Niemców. Został odbudowany w 1988 roku dzięki staraniom mieszkańców gminy Dębowa Łąka.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Pływaczewo - Pomnik Władysława Klimka - ustawiony ku czci posła na sejm, wójta, społecznika Władysława Klimka rozstrzelanego przez Niemców w piaskowni w Łopatkach.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Ryńsk - Polskie schrony bojowe - wybudowane w 1939 roku, zachowane bez wyposażenia

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Sosnówka - Pomnik druha Alojzego Behringa - w tym miejscu 28 marca 1974 roku zginął tragicznie przy gaszeniu pożaru lasu druh Alojzy Behring, członek Zakładowej Ochotniczej Straży Pożarnej "ERG" z Wąbrzeźna.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Zapomniane cmentarze w Gminie Książki

Poniżej znajduje się główna mapa, na której oznaczono zapomniane cmentarze na terenie Gminy Książki.

Pod mapą umieszczono zestawienie z podziałem na miejscowości, przy których znajduje się odnośnik do numeru na głównej mapie.

Na terenie gminy Książki znajduje się 14 opuszczonych, zniszczonych cmentarzy- ewangelickich, baptystycznych, cholerycznych oraz jeden rodowy. Ich powierzchnia wynosi od 600m2 do 3200m2, a liczba nagrobków od 1 do 70. Cmentarze zachowane są w zróżnicowanym stanie- od całkowitego zarośnięcia przez gęste zarośla, po równomierne obrośnięcie starodrzewem, od zachowania pojedynczych resztek nagrobków, po czytelne tablice i resztki ogrodzenia.

•    Cmentarze ewangelicko- unijne- 10 cmentarzy na terenie gminy, łącznie znajdowało się na nich 356 nagrobków, najwięcej cmentarzy ewangelicko- unijnych znajduje się w Osieczku- 4
•    Cmentarze baptystów- 1 cmentarz w Książkach- tu znajdowała się kaplica baptystów, na cmentarzu znajdowały się 34 nagrobki
•    Cmentarze choleryczne- 2 cmentarze w Książkach i Łopatkach, łącznie znajdowało się na nich 101 nagrobków
•    Cmentarz rodowy- 1 cmentarz w Łopatkach, mieścił 1 nagrobek

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Brudzawki

Cmentarz ewangelicko - unijny

Cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku, położony w pobliżu starej szkoły. Na powierzchni ok. 1800m² znajduje się ok. 70 nagrobków. Jeden z nich ma czytelną tablicę nagrobną – 30 czerwca 1887r. został tam pochowany 35- letni właściciel ziemski – August Neske. Kilka innych nagrobków jest częściowo zachowanych, jednak teren cmentarza porastają gęste zarośla.  Jest to jeden z nielicznych cmentarzy w naszej gminie, na którym zachowały się murowane słupki ogrodzeniowe oraz niekompletne ogrodzenie jednego z nagrobków.

Cmentarz oznaczony na głównej mapie numerem 1

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Książki

Cmentarz choleryczny

Cmentarz z drugiej połowy XIX wieku, położony przy ulicy Okrężnej. Na powierzchni ok. 2000 m²  znajduje się 36 nagrobków. Jeden ma czytelna tablicę – została tam pochowana 29 – letnia Elizabeth Gürke. Około 10 nagrobków jest częściowo zachowanych, cmentarz porastają niskie krzewy i trawa. Jest to jeden z nielicznych cmentarzy na terenie naszej gminy, z zachowanym murowanym słupkiem ogrodzeniowym oraz studnią.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Cmentarz ewangelicko-unijny

Cmentarz prawdopodobnie z XIX wieku, położony około 150 metrów od szosy w kierunku Rywałdu. Na powierzchni 2500m2 częściowo zachowały się dwa nagrobki, ich pierwotna liczba nie jest znana. Jest to jeden z najgorzej zachowanych cmentarzy naszej gminy, cały jego teren porośnięty jest gęstymi krzakami.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Cmentarz baptystów

Cmentarz z początku XX wieku, położony przy dzisiejszej ulicy Świerkowej. Służył miejscowym baptystom posiadającym swoją kaplicę przy dzisiejszej ulicy Wierzbowej. Na powierzchni 2500m2 znajdowały się 34 nagrobki, z czego niektóre zachowały się do dziś. Na cmentarzu nie zachowała się żadna tablica nagrobna, cały obszar porośnięty jest gęstą roślinnością.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Łopatki

Cmentarze: choleryczny, rodowy i ewangelicko- unijny, oznaczone na głównej mapie numerami 5, 6, 7

Cmentarz choleryczny

Cmentarz z drugiej połowy XIX wieku, położony ok. 100 m od szosy w kierunku Łopatek. Na 600m² mieściło się 65 nagrobków z czego ok. 20 zachowało się częściowo do dziś. Zachowały się 3 tablice nagrobne, z czego jedna jest w całości czytelna. Jest to jeden z niewielu cmentarzy z zachowanym metalowym krzyżem, pod którym regularnie palą się znicze.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Cmentarz rodowy

Cmentarz założony w połowie XIX wieku przez nieznanego z imienia Jankowskiego, położony ok. 100 metrów od szosy w kierunku Wąbrzeźna, za gospodarstwem nr 89. Na powierzchni 1200m² znajdował się jeden nagrobek, ekshumowany w 1890 roku. Szczątki Jankowskiego przeniesiono wtedy do Poznania, gdzie prawdopodobnie mieszkała jego rodzina. Do dziś po środku cmentarza zachowało się zagłębienie terenu, obsadzone starodrzewem, gdzie prawdopodobnie znajdowało się miejsce pochówku.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Cmentarz ewangelicko - unijny

Cmentarz z początku XX wieku, położony przy szosie w kierunku Wąbrzeźna, obok gospodarstwa nr 23. Na powierzchni ok. 3200m² znajdowały się 24 nagrobki. Część z nich zachowała się do dziś, na trzech z nich zachowały się tablice nagrobne, niestety słabo czytelne. Ewenementem  tego cmentarza jest przyczepiona do jednego z nagrobków zalaminowana kartka z treścią tablicy nagrobnej. Na cmentarzu został ustawiony stary drewniany krzyż z cmentarz parafialnego w Łopatkach.

• autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków

Łopatki Polskie